El Cezeri’nin yaptığı mekanikler tarihteki ilk robotlar olarak kabul ediliyor
Bugün kullandığımız birçok makinenin, daha öncesinde Sanayi Devrimine ve icatlarına zemin hazırlamış olan Cizreli El Cezeri’ye ait olduğunu eski yazıtlardan öğreniyoruz. 1153 doğumlu Cezerinin Cizre’de doğduğu ve yaşadığını söylemek en doğrusu olur. Nitekim Cezeri adı da buradan geliyor. Sibernetik bilimin babası sayılan el Cezeri’nin yaptığı otomatik saat, su pompaları ve otomatik abdest alma makinası tarihteki ilk robotlar olarak kabul ediliyor.
Diyarbakırda 12. ve 13. yüzyıllarda robot işlevi gören aygıtlardan yararlanıldığı bildirildi. Araştırmacı yazar Sıddık Algül, araştırmasıyla ilgili yaptığı açıklamada, 12. ve 13. yüzyıllarda Artuklu Hükümdarı Melik Salih Nasıruddevle Mahmud zamanında, Ebül İzz adlı mühendisin sarayda, robot işlevi gören aygıtlar yaptığını kaydetti. Diyarbakırlı araştırmacı yazar Şevket Beysanoğlunun “Diyarbakır Tarihi” adlı kitabında da, robot görevini gören aygıtlardan söz ediliyor. Beysanoğlunun kitabında, “Avrupa, Endülüsten sızan İslam Medeniyeti ışığı ile aydınlanmaya çalışılırken Diyarbakırda Artukoğullarının sarayları makineleşmişti. Makine insan bile yapılmıştı” deniliyor. El Cezerinin yaşadığı dönemde tarihin ilk robot örnekleri diyebileceğimiz otomatik saatler, abdest alma ya da ikram hizmetinde bulunan makineler, onun tarafından yüzyıllar önce hayata geçirilmişti. Bunlara günümüzde otomat demek daha doğru ama El Cezerinin icat ettiği mekanizmalar devreye girdiğinde bu aletler de otomatik olarak çalışıp hareket ediyordu. Enerji kaynağı ise yer çekimi kuvvetiydi. Bu kuvvet de ya düşürülen bir ağırlık, ya boşalan bir kaptaki şamandıra ya da batan bir cisim sayesinde enerji üretiyordu.
DİYARBAKIR’IN İÇ KALE’SİNDE BULUNAN SARAYDA HAYATA GEÇİRMİŞ
El Cezeri, bilim aşkıyla çalışırken geleceği nasıl etkileyeceğinden bir haberdi. Çizimlere aktardığı o tasarımlarını, Diyarbakır’ın İç Kale’sinde bulunan sarayda hayata geçirmiş, böylece onlar birer çizim olarak kalmamış, üretilmiş hatta gündelik hayatta da kullanılmıştı. Denilen o ki; Leonardo da Vinci dahil, Rönesans Dönemi’nde bilim insanlarının ellerinden düşürmeyeceği kitabı; yüzlerce yıl sonra, 1700’lerin sonu 1800’lerin başında, Almanya başta olmak üzere o devrin Avrupa ülkelerinde tercüme edilecek, El Cezeri’nin ismi bile anılmadan 1900’lü yıllara kadar mühendislik fakültelerinde ders kitabı olarak okutulacaktı.
EL CEZERİ KİMDİR?
İlim dünyasında kısa adı el-Cezeri olarak bilinen, uzun künyesi Ebu’l-İzz İbn İsmail İbnü’r-Rezzaz el-Cezeri olan bu zat, Kürt beldesi olan Cizre’nin Tor mahallesinde doğmuştur. Sibernetik alanın kurucusu kabul edilen, fizikçi, robot ve matriks ustası bilim insanı İsmail Ebul İz Bin Rezzaz El Cezeri, 1233’te Cizre’de öldü.
“EL CEZERİ” LAKABINI CİZRE’DEN ALIYOR
Lakabını yaşadığı şehirden alan El Cezeri, öğrenimini Kürt Medresesi Camia da tamamlayarak, fizik ve mekanik alanlarında yoğunlaştı ve pek çok ilke ve buluşa imza attı. Robotikle ilgili bilinen en eski yazılı kayıt, Cezeri’ye âittir.
